Merak edilen sorular kuşağı ile yeniden sizlerleyim. Bana sıklıkla sorulardan bir tanesi olan gemiler ne kadar hız yapar?, gemi sürati, gemi hızı ne kadar? gibi soruları cevaplamak üzere gemiler ne kadar hız yapar konulu bir yazı yazmak istedim. Tabi bundan önce gemi sürati ile ilgili bilmemiz gereken bazı denizcilik terimleri konusundan da sizlere bahsederek konuyu açıklamaya çalışacağım.
Gemi Hızı Ölçüm Birimi Knot
Özellikle denizcilikte ve havacılıkta hız biriminden bahsedilirken knot kelimesini duymuşsunuzdur. Karada km/saat ifadesi, denizcilik ve havacılıkta knot olarak ifade edilmektedir.
Türkçe karşılığı düğüm olan “knot” kelimesi, 1 saatte kaydedilen yol anlamına gelmektedir. Eğer bir gemi için kullanılacaksa 1 saatte kaydedilen 1 deniz mili, havacılık endüstrisinde kullanılacaksa da 1 saatte kaydedilen 1 hava miline denk gelen uzunluğa eşittir. Buradan da anlıyoruz ki deniz mili ve hava mili farklı şeylermiş. 😀 1 deniz mili 1852 metre‘dir.
Gemi Hızını Ölçen Aygıt
Hal böyle olunca da gemi hızı nasıl ölçülüyor? sorusu akıllara geliyor. Şüphesiz ki insanlar da bunun için belli başlı aletler ve gemi hızını ölçen cihaz kullandılar. Bunun tarihsel gelişimine göz atalım öncelikle.
Denizcilerin 1600’lü yıllardan itibaren gemilerin hızını ölçmek için parakete olarak isimlendirilen bir alet ile gemi hızını bulmaya çalıştıkları biliniyor. Bu sistem bir halatın ucuna bağlı, şekli üçgene benzeyen bir tahta parçasından ve bir kum saatinden oluşuyordu. Halat üzerinde eşit aralıklarla (yaklaşık 14,4 metre) atılmış düğümler yani “knot” bulunuyordu. Gemi seyir halindeylen, yani su izerinde ilerliyorken, halatın ucundaki tahta parçası geminin arka kısmından suya atılıyor ve kum saati tarafından ölçülen belirli bir zaman aralığında (yaklaşık 30 saniye) halatın deniz üzerinde bulunan kısmındaki düğümler sayılıyordu. Örneğin 30 saniyede 10 düğüm sayılmışsa, geminin hızı 10 knot olarak ifade ediliyordu. Bu yöntemle ölçülen 1 knot yaklaşık olarak 1 saatte alınan 1 deniz miline eşitti.
Chip Log Yöntemi ile Gemi Hızı Ölçümü
Gemi sürati ölçüm yöntemleri konusunda chip log yönteminden bahsedilmeden de olmazdı. 1500-1600’lü yıllarda aktif olarak bulunup kullanılmaya başladığı bilinen chip log yöntemi ve önceki metodların tamamının Hollandalı Denizciler tarafından kullanıldığını da belirtmek gerekiyor.
Chip Log gemi hızı ölçüm aleti, bir makaraya sarılı olan ince halattan ve bu halatın da ucunda ağırlık delikleri olan bir plakadan meydana gelmekteydi. Ahşap plaka ve makara arasında kalan halat üzerinde belirli eşit aralıklara düğümler (knot) atılmıştı. Bu düğümlerin her suya temas ettiği noktada, kum saati aracılığı ile geminin hızı 1 knot olarak kabul edilmesi metoduna dayanıyordu. Aşağıdaki videodan chip log ile gemi hızı ölçümü nasıl yapılır? konusunda bilgi sahibi olabilirsiniz.
Günümüzde Gemi Hızı Ölçümü Nasıl Yapılıyor?
Günümüzde gemi hızı ölçümü için farklı yöntemler kullanılmaktadır. Bunlardan bir tanesi Speed Log adını verdiğimiz sonar sistemlerdir. Geminin belirli bir noktasına konumlandırılmış olan sistem, denize belirli dalgalar yayarak geri dönüş süresi arasındaki ve geminin ilerleme miktarı arasındaki oranlamayı yaparak, hız tespiti yapabilmektedir.
Bir diğer sıklıkla kullanılan yöntem ise, tarihi çok da gerilere gitmeyen GPS, küresel konumlandırma servisleri aracılığı ile olandır. Hatta GPS ile hız tespiti sadece deniz taşıtlarında değil, nerede ise hareket eden tüm araçların hız tespitinde kullanılabilmektedir.