Deniz üzerinde seyir yapan her gemi, yapısı itibarı ile birer paratoner gibi görev yapar. Bu durum gemiye yıldırım düşmesi olasılığını arttırmaktadır. Yıldırım düşmesi sonucunda yaşanması muhtemel durumlar da her gemi ve tekne tipine, kullanılan ekipmanların cinslerine bağlı olarak değişkenlik gösterir. Bu yazımda da sizlere yıldırım düşmesi ve gemilerin yıldırımdan korunması ve topraklaması ile ilgili bilgileri paylaşmak istedim.
Gemiye Yıldırım Düşmesi Sonucu Ne Olur?
Normal bir deniz havasında kimse bunu düşünmez. Ama hava hafiften bozup yağmur yağarsa ve hele bir de şimşekler çakmaya başlarsa, herkesin aklına ilk olarak gemiye yıldırım düşerse ne olur? sorusu gelecektir.
Aslında standart metal gövdeye sahip bir gemi, fizik kuralları gereği gövdesini tam bir Faraday Kafesi şeklinde kullanarak, yıldırım düşmesi sonucu başarılı bir topraklama yapabilir çok iyi bir iletken olan denize enerjiyi iletir ve zarar almadan kurtulabilir.
Tüm gemilerin de metal olmadığını düşünürsek ahşap gemilere yıldırım düşmesi durumunu merak edebilirsiniz. Onlarda sistem biraz daha karmaşıklaşıyor. Akla gelen ilk mantıklı düşünce, yıldırımdan kaynaklanan büyük enerjinin pervane şaftı üzerinden denize akacağı yönündedir. Oysa ahşap teknelerde yıldırım düşmesi durumunda enerjinin pervane şaftına ulaşana kadar geçtiği ahşap bölmelerde ve açıklıklarda patlamalara ve yanmalara neden olacağı açıktır. Bu durumda da teknenin yanarak batması muhtemel bir sonuçtur.
Ahşap teknelere göre yıldırım düşmesine karşı biraz daha dayanıklı gibi görünen fiberglas teknelere yıldırım düşerse de sonuç çok da fazla değişmeyecektir. Yıldırım enerjisinin denize akacağı son güzergah olan pervane şaftından denize akma zamanına kadarki elektrik akımı hem fiberglas teknenin gövde yapısında, hem de geçtiği alandaki elektrik kablolarında yangınlara ve kısa devrelere neden olacaktır.
Metal gövdeli gemi haricindekiler de tamamen emniyetsiz demek hatalı bir yaklaşım olacaktır. Nadiren de olsa yıldırımın çarmıh üzerinden motor, pervane ve şart yolunu izleyerek denize aktığı görülmektedir. Öyle bile olsa bu durum da çok tehlikelidir. Yıldırım ile gelen çok yüksek elektrik yükü motor marş sistemi üzerindeki elektriksel donanıma zarar vererek akmaya çalışacağı için ciddi zararlarla karşılaşılabilecektir.
Tüm bu nedenlerden dolayı gemilerin ve teknelerin yıldırımdan korunmaları son derece önemlidir. Yıldırımdan kaynaklanacak can ve mal kaybını en aza indirmek için uygulanacak tedbirler;
- Topraklama
- Faraday Kafesi diyebiliriz.
Gemiye Yıldırım Düşmesi Durumuna Karşı Topraklama Nasıl Yapılır?
Gemi devrelerinde yapılacak olan topraklama için ilk başlangıç noktası gemi içerisindeki cihazların topraklaması ile başlamaktadır. Cihazların topraklama hatları, cihazın kendisine ait elektrik panolarının toprak hatlarına, bu lokal panolardaki toprak hatları da ana elektrik panolarının toprak hattı baralarına bağlanır. Ana elektrik panolarında toplanan topraklama hattı da, geminin su hattının altında bulunan bakır alaşımlı metal levhaya bağlanarak topraklama yapılmış olur.
Bu levhaların iletkenliklerini kaybetmemeleri için yüzeylerinin boyanmaması gerekmektedir. Ayrıca tuzlu suya da dayanıklı yapıda olmalıdırlar.
Gemilerde yapılan bir diğer topraklama türü de statik elektriğe karşı yapılan topraklama türüdür. Bu topraklama özellikle yanıcı ve parlayıcı yük taşıyan gemiler için hayati önem taşımaktadır. Bu yöntemde yakıt tankları, makine şaftları, dümen vs. aynı topraklama hattına bir iletken vasıtasıyla bağlanır.
Gemi Topraklamasında Dikkat Edilmesi Gerekenler
Gemide yapılacak toprakmala da gelişigüzel yapılmamalıdır. Bunun da belli başlı dikkat edilmesi gereken kuralları bulunmaktadır. Aşağıdaki öneriler de dikkate alınarak topraklama yapılmalıdır
- Yıldırım, geminin est üst noktasından alta kadar bir yol izleyecektir. Bu nedenle üstte bir direk veya anten varsa topraklama buradan başlayıp teknelerde salma ucuna kadar devam etmelidir. Aynı şekilde baş ve kıç çarmıh tellerininin minimum 16mm2 kesitli tellerden oluşması ve bunların teknelerde salma cıvatalarına sabitlenmesi gerekmektedir.
- Kıç ıstralyanın anten olarak kullanıldığı teknelerde ıstralya üzerinde biri direk başına yakın olmak üzere elektrik akımına engel olacak iki yalıtıcı vardır. Bu yalıtıcıların, yıldırım sonucunda oluşacak aşırı akımların geçmesine olanak tanıyan ve bu amaçla üretilmiş özel yalıtıcılar ile değiştirilmesi gerekir.
- Motor ve tüm metal depolar (su ve yakıt depoları. Özellikle yanıcı madde içerdiğinden dolayı yakıt depolarına çok daha büyük hassasiyet gösterilmelidir) asgari 4 mm² kesitli bakır kablolarla topraklanmalıdır.
- Yine teknelerde salma kasası, gövdesi gibi fiberglass olan ve metal safranın salma kasası içinde olduğu teknelerde salmanın alt ucuna veya karinanın altına en az ¼ m² yüzey alanı olan bir bakır levha monte edilmeli ve karina içinde bir araya getirilen tüm topraklama kabloları en az 25 mm² kesitli bir ana kabloyla bu levhayla bağlanmalıdır. Salma, karinaya alttan bağlanmış kurşun veya demir döküm salma ise buna gerek yoktur. Tüm kablolar salma saplamaları üzerine bağlanabilirler.
- Özellikle tanker tipi gemilerde de personelde oluşabilecek statik elekrtiğin nötralize edilmesi adına yukarıdaki gibi bir bakır levha gemi giriş ve manifold aktarım bölgelerine yerleştirilmeli ve personelin belirli aralıklarla üzerindeki statik elektriği deşarj etmesi gerekmektedir.
Gemiye Yıldırım Düşmesi Durumuna Karşı Faraday Kafesi Nasıl Yapılır?
Burada yıldırımdan korunması istenilen alanın korumaya alınması için yıldırımın düşmesi öngörülen üst noktadan aşağıya kadar bir ağ sistemi gibi iletken kablolarla sarılır. Bu şekilde yukarıdan gelen enerji, ağ üzerindeki iletkenler ile aşağıya doğru giderken, ağ içerisindeki alan korunmuş olur. Bu yöntemin, topraklamaya göre daha güvenli olduğu bildirilmektedir.
